آثار و فواید روزه - بخش سوم
ب)- آثار مادی
§ صحت جسم
در علم پزشکی این مطلب ثابت شده است که منشاء بسیاری از بیماری ها پر خوری است و از طرف دیگر امساک از خوردن و متعادل ساختن خوراک، راه حل بسیاری از مشکلات جسمی است. بدن برای آنکه آنچه را که دریافت نموده است به درستی هضم نموده و مواد انباشته را به سوخت برساند، به فرصتی نیاز دارد که در آن فرصت دریافتی نداشته باشد و مشغول سوخت و ساز مواد موجود شود. روزه میتواند به خوبی این فرصت را در اختیار بدن قرار دهد. در روایتی از پیامبر اسلام «صلىاللَّه علیهوآله» آمده است:
صُومُوا تَصِحُّوا30.
روزه بگیرید سالم میشوید.
روایات پر نمودن شکم را موجب فساد بدن و بیماری دانستهاند و از سوی دیگر کم غذا خوردن و در واقع به اندازه نیاز غذا خوردن را موجب سلامتی دانسته اند، از جمله روایت ذیل است که از پیامبر اسلام «صلی الله علیه وآله» نقل شده است:
إِیَّاکُمْ وَ الْبِطْنَةَ فَإِنَّهَا مَفْسَدَةٌ لِلْبَدَنِ وَ مَوْرَثَةٌ لِلسَّقَمِ وَ مَکْسَلَةٌ عَنِ الْعِبَادَةِ وَ رُوِیَ مَنْ قَلَّ طَعَامُهُ صَحَّ بَدَنُهُ وَ صَفَا قَلْبُهُ وَ مَنْ کَثُرَ طَعْمُهُ سَقِمَ بَدَنُهُ وَ قَسَا قَلْبُهُ31.
از پر کردن شکم بپرهیزید چه اینکه آن موجب تباهی بدن است و بیماری بر جای می گذارد و موجب کسالت نسبت به عبادت میشود، و روایت شده است هر کس غذایش کم باشد بدنش سالم و قلبش با صفا گردد و هر کس غذایش زیاد شود بدنش بیمار و قلبش سنگ شود.
بلکه بالاتر از این، منشاء همه بیماریها معده دانسته شده است و در مقابل کنترل میزان غذا اصل دارو بیان شده است. از پیامبر اعظم «صلی الله علیه وآله» نقل شده است:
أَعْلَمُ أَنَّ الْمَعِدَةَ بَیْتُ الدَّاءِ وَ الْحِمْیَةُ هِیَ الدَّوَاء32.
بدان که معده مرکز و خانه هر دردی است و پرهیز [از غذاهای نامناسب و زیاده خوری]، اساس هر داروی شفابخش است.
§ زیبایی
یکی دیگر از آثار کنترل غذا و سیر نخوردن زیبایی و شادابی پوست است. در این رابطه به روایت ذیل توجه فرمایید:
أَنَّ النَّبِیَّ «صلی الله علیه وآله» قَالَ مَرَّ أَخِی عِیسَى «علی نبینا وآله وعلیه السلام» بِمَدِینَةٍ وَ فِیهَا رَجُلٌ وَ امْرَأَةٌ یَتَصَایَحَانِ فَقَالَ مَا شَأْنُکُمَا قَالَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ هَذِهِ امْرَأَتِی وَ لَیْسَ بِهَا بَأْسٌ صَالِحَةٌ وَ لَکِنِّی أُحِبُّ فِرَاقَهَا قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَلَى کُلِّ حَالٍ مَا شَأْنُهَا قَالَ هِیَ خَلَقَةُ الْوَجْهِ مِنْ غَیْرِ کِبَرٍ قَالَ لَهَا یَا مَرْأَةُ أَ تُحِبِّینَ أَنْ یَعُودَ مَاءُ وَجْهِکِ طَرِیّاً قَالَتْ نَعَمْ قَالَ لَهَا إِذَا أَکَلْتِ فَإِیَّاکِ أَنْ تَشْبَعِینَ لِأَنَّ الطَّعَامَ إِذَا تَکَاثَرَ عَلَى الصَّدْرِ فَزَادَ فِی الْقَدْرِ ذَهَبَ مَاءُ الْوَجْهِ فَفَعَلَتْ ذَلِکَ فَعَادَ وَجْهُهَا طَرِیّاً33.
پیامبر اعظم «صلّی اللَّه علیه وآله» فرمودند: برادرم عیسى «علی نبینا وآله وعلیه السّلام» به شهرى عبور نمود که در آن مرد و زنى بر سر یکدیگر فریاد می زدند، حضرت به آنها فرمود: شما را چه می شود، چرا فریاد می کنید؟ آن مرد عرض کرد: اى پیامبر خدا، این همسر من است و هیچ بدى هم ندارد بلکه زنى است صالحه، ولى در عین حال دوست دارم از او جدا شوم. حضرت عیسى «علی نبینا وآله وعلیه السّلام» فرمود: به هر حال بگو چه نقصى در او است که می خواهى از وى جدا شوى؟ آن مرد عرضه داشت: بدون این که پیر شده باشد صورتش شکسته و فرسوده شده. حضرت به آن زن فرمود: اى زن دوست دارى طراوت صورتت به تو برگردد؟ آن زن عرضه داشت: آرى. حضرت فرمود: هر گاه غذا تناول می کنى، پیش از سیر شدن از آن دست بکش زیرا طعام وقتى در شکم و معده زیاد شد، طراوت و نشاط صورت را می برد. زن به این دستور عمل نمود، طراوت صورتش دوباره بازگشت.
§ تقویت حافظه
تقویت حافظه را نیز می توان یکی دیگر از آثار گرسنگی مثبت و قانونمند دانست. در این حدیث قدسی به این مطلب اشاره رفته است:
یَا رَبِّ مَا مِیرَاثُ الْجُوعِ قَالَ ... وَ حِفْظُ الْقَلْب34.
پیامبر خدا «صلی الله علیه وآله» به خداوند متعال عرضه داشتند: اثر گرسنگی چیست؟ خداوند متعال فرمود: ... و [تقویت] حافظه ذهن.
§ ایجاد زندگی مطلوب
انسانی که توانسته است خود را به گرسنگی و تشنگی عادت دهد و ایامی از زندگی خود را به این حال بگذراند یقیناً دارای روحیه ای محکم و خلل ناپذیر خواهد بود و این آمادگی را دارد که خود را با شرایط مختلف و سخت و آسان زندگی وفق دهد و دشواری های آن، برای او به یک معضل تبدیل نشود. در بخشی از حدیث معراج اینگونه آمده است:
قَالَ یَا رَبِّ مَا مِیرَاثُ الْجُوعِ قَالَ ... وَ خِفَّةُ الْمَئُونَةِ بَیْنَ النَّاسِ وَ قَوْلُ الْحَقِّ وَ لَا یُبَالِی عَاشَ بِیُسْرٍ أَوْ بِعُسْرٍ35.
پیامبر خدا «صلی الله علیه وآله» به خداوند متعال عرضه داشتند: اثر گرسنگی چیست؟ خداوند متعال فرمود: ... و سبُکی هزینه [زندگی] در میان مردم و بیان گفتار حق و اینکه انسان باکی ندارد از اینکه در آسانی زندگی کند و یا در سختی.
زندگی انسان در دنیا همیشه همراه با رنج است چه اینکه خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی کَبَدٍ36براستى که انسان را در رنج آفریده ایم». با توجه به این مطلب باید دانست که حتی لذت های دنیا نیز لذت هایی خالص نیستند و در واقع لذت در دنیا چیزی جز برطرف شدن و یا کم شدن رنج های انسان نیست. انسان در دنیا با پاسخ به نیازهایش برای خویش لذت می آفریند، پس هر چه نیاز و رنج بیشتر باشد، برطرف ساختن آن نیاز و رنج لذت بیشتری برای انسان به همراه خواهد داشت. البته این به معنای این نیست که انسان بی جهت و به صورت غیر طبیعی برای خویش رنج و سختی ایجاد کند، بلکه معنای این سخن، آن است که اگر در اعمال و فعالیت های صحیح زندگی رنجی هم وجود دارد این رنج را بپذیر، تا هم به مقصد صحیح خویش برسی و نیز زمینه لذتی بالاتر را برای خود فراهم آورده باشی. در روایتی از امام هادی «علیه السلام» آمده است:
السَّهَرُ أَلَذُّ لِلْمَنَامِ وَ الْجُوعُ یَزِیدُ فِی طِیبِ الطَّعَامِ یُرِیدُ بِهِ الْحَثَّ عَلَى قِیَامِ اللَّیْلِ وَ صِیَامِ النَّهَارِ37.
شب زنده داری، خواب را لذیذتر می کند و گرسنگى گوارایی غذا را می افزاید (منظور امام «علیه السلام» ترغیب و تشویق به شب زنده دارى و روزه گرفتن است).
جالب است که در سیره حضرت عیسی «علی نبینا وآله وعلیه السلام» نیز به همین نکته تصریح شده است. امیرالمؤمنین علی «علیه السلام» در بیان سیره ایشان می فرمایند:
وَ إِنْ شِئْتَ قُلْتُ فِی عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ «علی نبینا وآله وعلیهماالسّلام» فَلَقَدْ کَانَ یَتَوَسَّدُ الْحَجَرَ وَ یَلْبَسُ الْخَشِنَ وَ یَأْکُلُ الْجَشِبَ وَ کَانَ إِدَامُهُ الْجُوعَ وَ سِرَاجُهُ بِاللَّیْلِ الْقَمَرَ وَ ظِلَالُهُ فِی الشِّتَاءِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا وَ فَاکِهَتُهُ وَ رَیْحَانُهُ مَا تُنْبِتُ الْأَرْضُ لِلْبَهَائِمِ وَ لَمْ تَکُنْ لَهُ زَوْجَةٌ تَفْتِنُهُ وَ لَا وَلَدٌ یَحْزُنُهُ وَ لَا مَالٌ یَلْفِتُهُ وَ لَا طَمَعٌ یُذِلُّهُ دَابَّتُهُ رِجْلَاهُ وَ خَادِمُهُ یَدَاه38.
و اگر خواهى از عیسى بن مریم «علی نبینا وآله وعلیهماالسّلام»بگویم، که سنگ را بالش خود قرار می داد، لباس پشمى خشن به تن می کرد، و نان خشک می خورد، نان خورش او [و چیزی که با آن طعم غذا را می افزود] گرسنگى بود، و چراغش در شب، ماه و پناهگاه زمستان او شرق و غرب زمین بود، میوه و گل او سبزیجاتى بود که زمین براى چهارپایان می رویاند، زنى نداشت که او را فریفته خود سازد، فرزندى نداشت تا او را غمگین سازد، مالى نداشت تا او را سرگرم کند، و آز و طمعى نداشت تا او را خوار و ذلیل نماید، مرکب سوارى او دو پایش، و خدمتگزار وى، دست هایش بود.
حجة الاسلام والمسلمین محمدحسین رضا زاده
استاد جامعه علمیه امیرالمؤمنین (ع)
31 بحارالأنوار ج:63 ص:338
32 بحار الأنوار ج:10ص:205
33 علل الشرائع ج:2 ص:497 - مستدرک الوسائل ج:16 ص:217
34 إرشادالقلوب ج:1 ص:200 – بحارالأنوار ج:74 ص: 21
35 همان
36 بلد : 4
37 بحارالأنوار ج:75 ص:369
38 نهج البلاغة ص:227 خطبه 160