آثار و فواید روزه - بخش چهارم
3- کنترل غریزه شهوت
پیدا کردن راه حلی مناسب برای کنترل غرایز به خصوص غریزه شهوت یکی از دغدغه های بشر بوده و هست و در این گذر بسیاری به افراط و تفریط کشانده شده اند. اسلام عزیز علاوه بر باز کردن راه ازدواج جهت پاسخگویی قانونمند و بدون ضرر به این غریزه طبیعی و نیز بیان دستوراتی در خصوص پیشگیری، توصیه هایی نیز در رابطه با انجام کارهایی دارد که این امور در کنار سایر امور می تواند کمک شایانی به کنترل غریزه شهوت بکند. از جمله راهکارهای مؤثر در این زمینه مداومت بر روزه گرفتن است. در روایات در مرحله اول توصیه به ازدواج شده است ولی اگر امکانات ازدواج آماده نباشد، به خصوص برای جوانان به مسئله روزه توصیه شده است، از پیامبر اسلام «صلی الله علیه وآله» نقل شده است:
یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ عَلَیْکُمْ بِالْبَاهِ فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِیعُوهُ فَعَلَیْکُمْ بِالصِّیَامِ فَإِنَّهُ وِجَاؤُه39.
ای گروه جوانان به سراغ ازدواج بروید، پس اگر نتوانستید ازدواج کنید به سراغ روزه گرفتن بروید چه اینکه روزه شهوت را خشک می کند.
مشکلات ازدواج مخصوص زمان ما نیست، حتی در صدر اسلام نیز بعضی از افراد برای ازدواج مشکلاتی داشته اند که برای آنها مقدور نبوده است. برای این دسته از افراد مداومت بر روزه گرفتن توصیه شده است:
جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ «صلی الله علیه وآله» فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَیْسَ عِنْدِی طَوْلٌ فَأَنْکِحَ النِّسَاءَ فَإِلَیْکَ أَشْکُو الْعُزُوبِیَّةَ فَقَالَ وَفِّرْ شَعْرَ جَسَدِکَ وَ أَدِمِ الصِّیَامَ فَفَعَلَ فَذَهَبَ مَا بِهِ مِنَ الشَّبَقِ40.
مردی خدمت پیامبر اسلام «صلی الله علیه وآله» آمد و گفت: ای رسول خدا! امکاناتی ندارم تا با زنان ازدواج کنم، حال به شما از وضع بی همسری خود شکایت دارم، [با نیاز به همسر چه کنم؟] حضرت فرمودند: موهای زائد بدنت را بگذار تا بلند شود و بر روزه گرفتن مداومت بورز. مرد این کارها را انجام داد، در نتیجه هیجان های جنسی اش از بین رفت.
جلوگیری از افراط و تفریط در هر زمینه ای منطق اسلام است، به همین جهت است که اسلام، از بین بردن اصل قوای جنسی را مردود شمرده و در عوض مسئله کنترل و تعدیل را توصیه کرده است. روزه گرفتن راهی است بسیار مناسب جهت کنترل و تعدیل غریزه جنسی و در عین حال صدمه ای به اصل قوای جنسی در انسان نخواهد زد.
عَنْ عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ قَالَ قُلْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ ص أَرَدْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْ أَخْتَصِیَ قَالَ لَا تَفْعَلْ یَا عُثْمَانُ فَإِنَّ اخْتِصَاءَ أُمَّتِیَ الصِّیَام41.
عثمان بن مظعون گفت: به رسول خدا «صلی الله علیه وآله» عرض کردم: ای رسول خدا! [جلوگیری از شهوت] میخواهم خود را اخته کنم، پیامبر «صلی الله علیه وآله» فرمودند: این کار را نکن! ای عثمان اخته کردن امت من روزه گرفتن است.
مهمترین کاری که روزه انجام میدهد شکستن شهوات و ضعیف نمودن آن است، تا انسان بتواند بوسیله عقل خویش آن را به کنترل خویش درآورده و از بروز مشکلات و معاصی جلوگیری نماید. امام رضا «علیه السلام» در بیان علت تشریع روزه می فرمایند:
عِلَّةُ الصَّوْمِ لِعِرْفَانِ مَسِّ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ ... مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الِانْکِسَارِ لَهُ عَنِ الشَّهَوَات42.
علت [وجوب] روزه درک مقداری گرسنگی و عطش است ... علاوه بر اینها روزه این فائده را نیز دارد که در آن شهوات شکسته می شود.
4- ایجاد روحیه استقامت
انسان در دنیا دائماً در حال مبارزه با مشکلات و سختی های فردی و اجتماعی است. یکی از مهمترین عوامل پیروزی انسان در برابر همة این مشکلات و سختی ها صبر و استقامت است. قرآن کریم در این خصوص می فرماید:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ43.
اى افرادى که ایمان آورده اید! از صبر (و استقامت) و نماز، کمک بگیرید! (زیرا) خداوند با صابران است.
جالب است که در روایات «صبر» در آیه فوق را به روزه تأویل کرده اند، که علاوه بر این معنا که در مشکلات برای حل آنها باید به روزه متوسل شد، به این معنا نیز اشاره دارد که بین صبر و استقامت از یک سو و روزه گرفتن از سوی دیگر سنخیتی وجود دارد و در واقع روزه گرفتن نیز عملی است که در آن تمرین استقامت و پایداری صورت می گیرد. در روایتی در این خصوص از امام صادق «علیه السلام» نقل شده است:
فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ قَالَ یَعْنِی بِالصَّبْرِ الصَّوْم44.
امام صادق «علیه السلام» در رابطه با گفتار خداوند عزّ و جلّ که می فرماید: از صبر و نماز کمک بگیرید، فرمودند: منظور از صبر روزه است.
حجة الاسلام والمسلمین محمدحسین رضا زاده
استاد جامعه علمیه امیرالمؤمنین (ع)
39 وسائل الشیعة ج:10 ص:410
40 وسائل الشیعة ج:20ص:241
41 وسائل الشیعة ج:10 ص:410
42 من لایحضره الفقیه ج:2 ص:73
43 بقرة :153
44 من لایحضره الفقیه ج:2 ص:76